قانون بیمه بیکاری و شرایط استفاده از آن و مشمولین آن

در این مقاله بررسی می کنیم که بیمه ی بیکاری چیست ؟ به چه کسانی تعلق می گیرد ؟ مهلت های قانونی در بیمه ی بیکاری چه هستند ؟ نحوه ی محاسبه ی بیمه ی بیکاری چگونه است ؟

مستندات قانونی استفاده شده در این مقاله از قانون بیمه بیکاری مصوب 26/06/1369 مجلس شورای اسلامی می باشد که در صورت نیاز می توانید از سایت این مجموعه در لینک زیر آن را دریافت کنید .

لینک قانون بیمه بیکاری اینجا گذاشته شود

بیمه ی بیکاری چیست ؟

بیمه ی بیکاری یکی از حمایت های اجتماعی پیش بینی شده در قانون است که اگر به هر دلیلی فرد بیکار شد و شرایط اشتغال مجدد برای مدتی برایش فراهم نگردید بتواند از حمایتهای قانونی اجتماعی استفاده کند . پرداخت بیمه ی بیکاری بر عهده ی سازمان تامین اجتماعی و تشخیص بیکاری و شمولیت آن توسط کمیته ای متشکل از نماینده ی اداره کار و شعبه ی محل بیمه پردازی فرد است .

بیمه بیکاری به چه کسانی تعلق می گیرد ؟

طبق ماده ی یک قانون بیمه ی بیکاری مصوب 26/06/1369 ” کلیه ی مشمولین قانون تامین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون می باشند “

در تعریف فوق ابتدا مشمولین قانون تامین اجتماعی و سپس مشمولین قانون کار را ذکر کرده است . یعنی فرد بیمه شده که تقاضای دریافت بیمه بیکاری دارد هم می بایستی مشمول قانون تامین اجتماعی باشد و هم مشمول قانون کار . علت این تاکید این است که گروهی از بیمه شدگان تامین اجتماعی هستند که مشمول قانون کار نمی شوند که این افراد مشمول دریافت بیمه ی بیکاری نمی شوند . نمونه ی این افراد قسمتی از کارکنان دولت هستند که با توجه به شرایط استخدامی مشمول قانون تامین اجتماعی می شوند اما به لحاظ دریافت حقوق و مزایا و عیدی در پایان سال ، مشمول قانون کار نیستند . به این گونه افراد بیمه ی بیکاری تعلق نمی گیرد . لذا فرد می بایستی الزاماً هم مشمول قانون کار و هم مشمول قانون تامین اجتماعی باشد . ( برخی از کارمندان دولت که طبق شرایط خاص استخدامی و بر اساس قانون به استخدام دولت درمی آیند ، مشمول قانون تامین اجتماعی هستند اما مشمول قانون کار نمی شوند )

به چه کسانی بیمه ی بیکاری تعلق نمی گیرد ؟

طبق تبصره ی ماده یک قانون بیمه ی بیکاری :

” گروههای زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند :

1. بازنشستگان و از کارافتادگان کلی
2. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری
3. اتباع خارج “

شرایط دریافت بیمه ی بیکاری چیست ؟

همانطور که از تعریف پیداست بیمه ی بیکاری مختص افرادی است که از کار بیکار شده باشند اما به همه ی بیکارها بیمه ی بیکاری تعلق نمی گیرد . طبق ماده ی 2 قانون بیمه ی بیکاری :

” بیکار از نظر این قانون بیمه شده ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده ی کار باشد “

اولین شرط مهم برای دریافت بیمه ی بیکاری این است که بیکاری وی بدون میل و اراده ی خودش باشد یا به تعبیر دیگر به میل و درخواست خودش که می تواند ناشی از استعفا یا ترک کار باشد ، بیکار نشده باشد . اگر بیمه شده توسط کارفرما اخراج شود مشمول دریافت بیمه ی بیکاری می شود . اخراج توسط کارفرما می تواند به دلیل عدم نیاز ناشی از اتمام قرارداد کار ، عدم نیاز به دلیل تعطیلی تمام یا قسمتی از کارگاه ، عدم نیاز به دلیل تعدیل نیرو ناشی از کاهش تولید یا مواردی از این دست باشد که در همه ی موارد مذکور میل و اراده ی کارگر دخیل نیست و بیکاری وی به خواست خودش نبوده است که همه ی حالات مذکور مشمول دریافت بیمه ی بیکاری خواهد شد .

شرط بعدی برای دریافت بیمه ی بیکاری میزان سابقه ی کار وی است . طبق بند الف ماده ی 6 قانون بیمه ی بیکاری :

” بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل 6 ماه سابقه ی پرداخت بیمه را داشته باشد “

یعنی حداقل سابقه ی کار مورد نیاز برای دریافت بیمه ی بیکاری 6 ماه است . توضیح مهم اینکه انواع دیگر سوابق بیمه مانند بیمه های اختیاری ، بیمه ی زنان خانه دار ، بیمه ی صاحبان حرف و مشاغل آزاد و دیگر بیمه های غیر از بیمه ی اجباری ، برای محاسبه ی بیمه بیکاری محسوب نمی شوند .

نکته : در سال 1385 شرایط تشکیل پرونده ی بیمه ی بیکاری تغییر کرد . تا قبل از این بخشنامه کارگر بیمه شده الزاماً می بایستی به مراجع حل اختلاف مراجعه می کرد و علیه کارفرما دادخواست مطرح می نمود و پس از بررسی در هیات های تشخیص و حل اختلاف ، رای صادر می شد و بیمه شده می توانست بر اساس رای صادره که بیکاری کارگر را خارج از میل و اراده ی وی تشخیص داده بود ، برای تشکیل پرونده و دریافت بیمه ی بیکاری مراجعه نماید . اما در سال مذکور شرط مراجعه به هیات تشخیص یا حل اختلاف برداشته شد و کارگر می توانست با ارائه ی قرارداد کار تشکیل پرونده ی بیمه ی بیکاری بدهد . اما یک شرط به این بخشنامه اضافه شد که مغایر بند الف ماده ی 6 قانون بیمه ی بیکاری بود و آن هم داشتن حداقل یک سال کامل سابقه ی پرداخت حق بیمه در آخرین محل اشتغال بود . توضیح اینکه یک سال سابقه می بایستی کامل باشد و حتی اگر یک روز کسری سابقه وجود داشته باشد ، کارگر مشمول دریافت بیمه ی بیکاری نخواهد شد .

شرط بعدی برای دریافت بیمه ی بیکاری ، تشکیل پرونده ظرف مدت 30 روز از تاریخ وقوع بیکاری است . طبق بند ” ب ” ماده ی 6 قانون بیمه ی بیکاری :

” بیمه شده مکلف است ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی و یا مشابه آن اطلاع دهد . مراجعه پس از سی روز با عذر موجه و با تشخیص هیات حل اختلاف تا سه ماه امکان پذیر خواهد بود “

مهلت قانونی اقدام برای دریافت بیمه ی بیکاری حداکثر 30 روز است نه یک ماه . زیرا یک ماه ممکن است 31 روزه یا 29 روزه باشد که باید به این موضوع دقت بسیار داشت . از طرف دیگر تاریخ وقوع بیکاری مهم است نه تاریخ ارسال لیست بیمه . چرا که گاهاً مشاهده کرده ایم که فرد منتظر ارسال آخرین لیست بیمه ی خود شده است که معمولاً در اواسط یا اواخر ماه بعد از تاریخ وقوع انجام می شود و عملاً فرد مهلت قانونی 30 روزه را از دست داده است .

اگر فرد مهلت 30 روز قانونی را رعایت نکند و اصطلاحاً در تشکیل پرونده ی بیمه ی بیکاری غیبت داشته باشد ، حداکثر تا 90 روز می تواند تشکیل پرونده دهد اما غیبت وی می بایستی توسط هیات حل اختلاف موجه گردد . برای موجه کردن غیبت کارگر می بایستی تشکیل پرونده ی بیمه ی بیکاری را انجام دهد و پس از عدم موافقت به دلیل گذشتن مهلت 30 روزه ، به هیات حل اختلاف مراجعه کند و دلایل غیبت خود را توضیح دهد و با موافقت هیات مذکور ، مشمول دریافت بیمه ی بیکاری خواهد شد .

معمولاً هیات های حل اختلاف مواردی از قبیل : تاخیر به دلیل عذر پزشکی با ارائه مستندات لازم مانند گواهی پزشک یا برگ بستری بیمارستان یا جراحی ، تاخیر به دلیل سفر خارج از کشور با ارائه ی مستندات لازم مانند ویزا و بلیط و مواردی از این دست را به عنوان سند تاخیر پذیرش می کنند .

با چه میزان سابقه چه مقدار بیمه ی بیکاری تعلق می گیرد ؟ ( جدول محاسبه ی بیمه ی بیکاری )

میزان بیمه ی بیکاری متعلقه به فرد را میزان سابقه ی کار وی و تجرد و تاهلش تعیین می کند که بر اساس جدول زیر تعیین می شود :

آیا می توان چند بار از بیمه ی بیکاری استفاده کرد ؟ شرایط استفاده از آن چیست ؟

جواب سوال فوق ” بله ” است اما برای دریافت بیمه ی بیکاری چند باره شرایطی وجود دارد . با این شرط که در مرحله ی جدید ، میزان بیمه ی بیکاری دریافت شده در مرحله ی قبل از میزان بیمه ی بیکاری مرحله ی جدید کسر می شود و مابقی آن به فرد پرداخت می شود .

سابقه ی فرد برای دریافت بیمه ی بیکاری مجدد می بایستی یک مرحله از مرحله ای که در آن بیمه ی بیکاری دریافت کرده است گذر کرده باشد . با ذکر مثالی توضیح را کامل کنیم . فرض کنیم فرد مجرد بین 6 ماه تا 2 سال سابقه ی پرداخت حق بیمه ی کار دارد . طبق جدول فوق این فرد مشمول دریافت بیمه ی بیکاری 6 ماهه می شود . اگر همین فرد بخواهد مجدداً از بیمه ی بیکاری استفاده کند ، سابقه ی بیمه اش بدون احتساب بیمه ی بیکاری دریافت شده ( همانطور که در بندهای قبلی تاکید شد ، صرفاً سابقه ی بیمه ی اجباری برای محاسبه ی بیمه ی بیکاری محاسبه می شود ) می بایستی از 25 ماه بیشتر باشد که مشمول دریافت بیمه ی بیکاری مجدد گردد . اگر این شرایط اتفاق بیفتد و سابقه ی کار فرد مثلاً 30 ماه باشد و در این مرحله متاهل شده باشد میزان بیمه ی بیکاری متعلق به وی 18 ماه خواهد بود اما چون 6 ماه آن را قبلاً دریافت کرده است لذا میزان بیمه ی بیکاری که در این مرحله به وی تعلق می گیرد 12 ماه خواهد بود .

نحوه ی محاسبه ی بیمه بیکاری توسط سازمان تامین اجتماعی چگونه است ؟

طبق بند ” ب ” تبصره ی ماده ی 7 قانون تامین اجتماعی :

” میزان مقرری روزانه ی بیمه شده بیکار معادل 55% متوسط مزد یا حقوق و یا کارمزد روزانه ی بیمه شده می باشد . به مقرری افراد متاهل یا متکفل ، تا حداکثر 4 نفر از افراد تحت تکفل به ازای هر یک از آنها میزان 10% حداقل دستمزد اضافه خواهد شد . در هر حال مجموع دریافتی مقرری بگیر نباید از حداقل دستمزد ، کمتر و از 80% متوسط مزد یا حقوق وی بیشتر باشد “

این بند نیاز به کمی توضیح دارد که با بیان یک مثال عددی کاملاً روشن خواهد شد . فرض کنیم مبلغ ارسالی لیست بیمه ی یک نفر در سه ماه آخر اشتغال مبالغ 8 و 9 و 10 میلیون تومان باشد . میانگین مبلغ این سه ماه 9 میلیون تومان است . در زمان محاسبه ی میزان مقرری بیمه ی بیکاری این فرد ابتدا 55% مبلغ مذکور را محاسبه می کنند که 55% مبلغ 9 میلیوت تومان عدد 4.950.000 تومان است . فرض کنیم این فرد متاهل است و 2 فرزند تحت تکفل دارد . طبق بند مذکور فوق ، به ازای هر فرد تحت تکفل معادل 10% حداقل دستمزد هر سال به مبلغ فوق اضافه می شود . یعنی برای این فرد سه تا ده درصد حداقل مزد ( که در سال 1401 معادل 41.797.500 ريال است ) می بایستی به مبلغ 55% اضافه شود یعنی سه تا 417.790 تومان که می شود 1.253.370 تومان . یعنی جمع مستمری بیمه ی بیکاری این فرد 6.203.370 تومان است : ( 4.950.000 + 1.253.370 )

حال اگر حقوق فرد به فرض مثال 7 میلیون تومان باشد و این فرد مجرد باشد و پدر یا مادرش نیز تحت کفالتش نباشند صرفاً می بایستی مبلغ 55% مبلغ لیست بیمه را دریافت کند که معادل 3.850.000 تومان است . اما چون این عدد کمتر از حداقل حقوق سال 1401 است لذا فرد مشمول دریافت حداقل حقوق سال 1401 به مبلغ 4.179.750 تومان خواهد بود .