شرایط مرخصی در قانون کار چیست؟

در این مقاله بنا داریم در مورد مرخصی های پیش بینی شده در قانون کار و نحوه ی استفاده از آن و محاسبات مربوط به مرخصی و وظایف کارگر و کارفرما در این خصوص صحبت کنیم .

مرخصی چیست ؟

مطابق تبصره ی یک ماده ی 51 قانون کار کارگر می بایستی در هفته 44 ساعت کار کند . طبق عرف کار در کارگاهها و کارخانجات و موسسات صنعتی و تولیدی ، ساعت شروع کار در صبح است . از آنجایی که ممکن است کارگر نیاز به استفاده از ساعت اداری برای انجام کارهای شخصی خود باشد و یا به دلایل دیگری نیاز به فراغت از کار داشته باشد ، در ماده ی 64 قانون کار مرخصی استحقاقی کارگران پیش بینی شده است .

تعریف مرخصی استحقاقی : مرخصی استحقاقی قسمتی یا تمام ساعت کاری روز است که کارگر در آن زمان در محل کار حضور ندارد اما کارفرما مکلف به پرداخت حقوق و مزایای آن دوره است .

میزان مرخصی استحقاقی :

به استناد ماده ی 64 قانون کار ” مرخصی استحقاقی سالیانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه ، جمعاً یک ماه است . سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد . برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود . “

همانطور که از تعریف فوق برمی آید مرخصی با احتساب 4 روز جمعه جمعاً یک ماه است . در تعریف استاندارد ، یک ماه 30 روز است . از آنجایی که در تعریف ماده ی 64 قانون کار 4 روز از 30 روز مرخصی استحقاقی جمعه است و طبق تعریف ماده ی 62 قانون کار ” روز جمعه روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می باشد ” ، لذا مرخصی استحقاقی کارگران در طول یک سال ( به ازای کارکرد یک سال ) 26 روز از روزهای کاری همان سال است که از حاصل کسر 4 روز جمعه از 30 روز ماه به دست می آید .

محاسبه ی مرخصی استحقاقی ماهیانه :

همانطور که از توضیح بند قبل به دست آمد ، مرخصی استحقاقی کارگران در طول یک سال 26 روز از روزهای کاری است . نگه داشتن آمار مرخصی استحقاقی و مرخصی استفاده شده و مانده ی مرخصی به صورت مرخصی ساعتی ، کار را ساده می کند :

1. در بعضی مجموعه ها ساعات کاری در روزهای هفته با هم برابر نیست . مثلا ممکن است ساعت کاری از شنبه تا چهارشنبه 8 ساعت و پنج شنبه 4 ساعت باشد که باز هم مجموع آن 44 ساعت خواهد بود . یا ممکن است ساعت کاری مجموعه ای از شنبه تا چهارشنبه و هر روز 8 ساعت و 48 دقیقه باشد که باز هم مجموع ساعت کار هفتگی 44 ساعت است . در مجموعه اول اگر کارگر یک روز کامل از مرخصی استفاده کند ، اگر آن روز بین شنبه تا چهارشنبه باشد عملاً از یک روز ( 7 ساعت و 20 دقیقه ، ساعت استاندارد یک روز کاری ) به اضافه ی 40 دقیقه از مرخصی استفاده کرده است و اگر در روز پنج شنبه از مرخصی استفاده کند ، از 4 ساعت مرخصی استفاده کرده است نه یک روز کامل .
2. ممکن است کارگران از مرخصی ساعتی استفاده کنند . اگر بخواهیم آمار مرخصی را به صورت روزانه نگهداری کنیم ، باید هر 7 ساعت و 20 دقیقه مرخصی استفاده شده ی فرد را با هم جمع کرده و معادل یک روز از مرخصی وی کسر کنیم که باز ممکن است چند ساعتی را نتوان به روز تبدیل کرد .
3. ممکن است کارکرد فرد در یک ماه کامل نباشد . مثلاً فرد از اواسط ماه شروع به کار کند ، یا در یک ماه از مرخصی بدون حقوق استفاده کند ( روزهای مرخصی بدون حقوق جزء کارکرد کارگر محسوب نمی شود ) یا به دلایلی قرارداد کار به حالت تعلیق درآمده باشد . از آنجایی که مرخصی استحقاقی به نسبت کارکرد محاسبه می شود و اگر کارکرد فردی کمتر از ماه کامل یا سال کامل باشد ، میزان مرخصی استحقاقی وی نیز به نسبت کارکرد محاسبه می شود که در این حالت نیز نگه داشتن آمار آن بر اساس روز محاسبات را کمی سخت و پیچیده خواهد کرد .

پس پیشنهاد می شود میزان مرخصی فرد را بر حسب ساعت نگه داریم .

نحوه ی محاسبه مرخصی استحقاقی سالیانه و ماهیانه بر حسب ساعت :

طبق گفته های بندهای قبل میزان مرخصی استحقاقی در طول یک سال 26 روز از روزهای کاری است . میزان ساعت کاری استاندارد هر روز 7 ساعت و 20 دقیقه است .

حال اگر 26 تا 7 ساعت و 20 دقیقه را محاسبه کنیم :

26 تا 7 ساعت = 182 ساعت

26 تا 20 دقیقه = 520 دقیقه = (480 + 40 ) دقیقه = 8 ساعت و 40 دقیقه 

جمع مرخصی سالیانه 190 ساعت و 40 دقیقه

حال اگر بخواهیم مرخصی استحقاقی یک ماه را به دست بیاوریم می بایستی مرخصی استحقاقی سالیانه یعنی 190 ساعت و 40 دقیقه را به 12 ماه سال تقسیم کنیم :

برای راحتی کار ابتدا 180 ساعت را به 12 ماه تقسیم می کنیم که حاصل آن 15 ساعت است . مانده مرخصی 10 ساعت و 40 دقیقه است ، که به دقیقه تبدیل می کنیم : 10 ساعت معادل 600 دقیقه است به اضافه 40 دقیقه ی مانده 640 دقیقه خواهد بود . 640 دقیقه را به 12 ماه تقسیم می کنیم که معادل 53 دقیقه خواهد بود .

طبق توضیحات فوق میزان مرخصی استحقاقی یک ماه فرد 15 ساعت و 53 دقیقه است . برای سهولت در نگهداری و روند بودن عدد می توانیم مرخصی استحقاقی فرد را در ماه 16 ساعت در نظر بگیریم .

نتیجه گیری :

اگر میزان طلب مرخصی را  در قالب ساعت نگهداری کنیم ، اگر فرد از مرخصی ساعتی استفاده کند یا ساعت کار در روزهای هفته متفاوت باشد یا کارکرد فرد کمتر از ماه یا سال کامل باشد امکان نگهداشتن آمار میزان طلب یا استحقاق مرخصی ساده خواهد بود .