هدف از این مقاله توضیح و تفسیر مفاهیم شب کاری و نوبت کاری بر اساس تعاریف قانونی و دانستن تفاوت های آنها در نحوه ی تشخیص و محاسبات مبالغ ریالی آن می باشد .
تعاریف اولیه :
قبل از پرداختن به مبحث فنی نحوه محاسبه شب کاری و نوبت کاری لازم است مفاهیم کار روز و کار شب را توضیح دهیم . به استناد ماده 53 قانون کار ” کار روز ، کارهایی است که زمان انجام آن از ساعت 6 بامداد تا 22 می باشد و کار شب کارهایی است که زمان انجام آن بین 22 تا 6 بامداد قرار دارد . “
بر اساس مفاهیم استنباطی از ماده 56 قانون کار ، کار روز به دو قسمت ” کار صبح ” و ” کار عصر ” تقسیم بندی می شود . توضیح اینکه در ماده ی مذکور ساعت کاری شیفت های صبح و عصر تعریف نشده است اما با اندکی توجه و تقسیم شبانه روز 24 ساعته به 3 قسمت می توانیم دریابیم که منظور قانون گذار از بیان کار صبح و عصر و شب ، سه شیفت 8 ساعته می باشد . لذا با این تقسیم بندی ساعت کار شیفت روز از 6 لغایت 14 و ساعت کار شیفت عصر از 14 لغایت 22 می باشد و ساعت کار شب نیز طبق تعریف بند قبل از 22 لغایت 6 می باشد .
نکته 1 : به استناد دستورالعمل شماره 22 روابط کار ، حسب شرایط کارگاه و نوع کار می توان ساعت شیفت های کاری را تغییر داد . مثلاً اگر در کارگاهی ساعت شروع کار 7 صبح باشد ، ساعت شروع و پایان سه شیفت کاری آن مجموعه به شکل زیر خواهد بود :
ساعت کاری شیفت صبح از 7 تا 15
ساعت کاری شیفت عصر از 15 تا 23
ساعت کاری شیفت شب از 23 تا 7
و یا اگر ساعت شروع کاری شیفت صبح 7:30 باشد ، ساعت شروع و پایان سه شیفت کاری به شکل زیر خواهد بود :
ساعت کاری شیفت صبح از 7:30 لغایت 15:30
ساعت کاری شیفت عصر از 15:30 لغایت 23:30
ساعت کاری شیفت شب از 23:30 لغایت 7:30
اهمیت دانستن زمان شروع و پایان کار در زمان محاسبه ی شب کاری مشخص می شود که در ادامه توضیح داده خواهد شد .
شب کاری :
به استناد ماده 58 قانون کار ” برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی 35 % اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد . ” یعنی کارگرانی که فقط در شیفت شب مشغول کار هستند ” به ازای هر ساعت کار در شب ” علاوه بر مزد عادی ، 35% نیز به عنوان فوق العاده شب کاری دریافت می نمایند . توضیح و نکته مهم این است که فوق العاده شب کاری به ازای ساعات حضور در شب به فرد تعلق می گیرد و در شبهایی که فرد به دلیل تعطیلی یا مرخصی کار نمی کند ، مشمول دریافت فوق العاده شب کاری نمی شود . طبق توضیحات بند قبلی صرفاً به ساعت کاری شیفت شب که کارگر در محل کار حضور دارد ، فوق العاده شب کاری تعلق می گیرد . یعنی ممکن است شیفت کاری وی
ساعت باشد اما صرفاً به ساعت کاری که در شیفت شب واقع می شود فوق العاده شب کاری تعلق می گیرد و برای ساعات اضافه ، فوق العاده ی اضافه کاری موضوع ماده ی 59 قانون کار تعلق می گیرد . تاکید می گردد اگر شروع ساعت کاری مجموعه در شیفت صبح 7:30 باشد ، طبق قاعده ساعت کاری شیفت شب از 23:30 لغایت 7:30 خواهد بود و کارگر در این ساعت مشمول دریافت فوق العاده شب کاری می باشد .
نوبت کاری :
به استناد ماده 55 قانون کار ” کار نوبتی عبارت است از کاری که در طول ماه گردش دارد ، به نحوی که نوبت های آن در صبح یا عصر یا شب واقع می شود .”
همانطور که از تعریف پیداست اگر ساعات کاری فرد در طول ماه بین نوبت های کاری ( صبح – عصر – شب ) گردش داشته باشد و این گردش در طول ماه اتفاق بیفتد و از طرف دیگر این گردش منظم باشد ، فرد مشمول دریافت فوق العاده نوبت کاری می باشد .
به استناد ماده 56 قانون کار ” کارگری که در طول ماه به طور نوبتی کار می کند و نوبت های کار وی در صبح و عصر واقع می شود 10% و چنانچه نوبت ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد ، 15 % و در صورتی که نوبت ها به صبح و شب و یا عصر و شب بیفتد 22.5% علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد . “
همانطور که از تعریف بر می آید در کار نوبتی باید گردش منظم بین شیفت های کاری ( نوبت های کاری ) وجود داشته باشد و این گردش در طول یک ماه اتفاق بیفتد . یعنی اگر فردی در یک ماه در شیفت صبح کار کند و ماه دیگر در شیفت عصر کار کند ، از آنجایی که گردش در یک ماه اتفاق نیفتاده است و کار در شیفت عصر به تنهایی مشمول دریافت نوبت کاری نمی باشد ، لذا این فرد مشمول دریافت نوبت کاری نمی شود .
مبالغ مذکور در ماده 56 قانون کار برای گردش های مختلف نوبت کاری ( 10% و 15% و 22.5% ) علاووه بر مزد ماهیانه پرداخت می شوند بر خلاف شب کاری که به ازای هر ساعت کار در شب پرداخت می شود ، درصد فوق العاده نوبت کاری ، روی پایه حقوق اعمال و پرداخت می شود .
به طور مثال اگر پایه حقوق فرد مبلغ 30.000.000 ريال باشد و به صورت یک هفته صبح و یک هفته عصر کار کند این فرد مشمول دریافت فوق العاده نوبت کاری 10 درصدی می شود که می بایستی 10 درصد پایه حقوقش را به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت کند که مبلغ آن 3.000.000 ريال می باشد .
شب کاری مختلط :
ممکن است شرایط کار کارگاه به گونه ای باشد که کارگر ناچار باشد ساعاتی را در طول شیفت شب کار کند که فاقد گردش منظم باشد و به صورت موردی اتفاق بیفتد . از آنجایی که در این مورد ساعت کاری فرد در شیفت شب قرار گرفته است کارگر مشمول دریافت فوق العاده شب کاری موضوع ماده ی 58 قانون به ازای ساعات کار در شب می باشد . یعنی می بایستی تعداد ساعات کاری وی در شب را محاسبه کنیم و بر اساس کارکرد فوق العاده شب کاری به وی پرداخت شود .
نتیجه گیری :
موضوع مهم در محاسبه ی نوبت کاری و شب کاری ، تشخیص نوع فوق العاده ای است که به کارگر تعلق می گیرد . یعنی ابتدا باید ساعات کاری فرد را بررسی کنیم و تشخیص دهیم که مشمول دریافت کدام یک از این مزایا می شود و سپس بر اساس قوانین توضیح داده شده ، اقدام به محاسبه و پرداخت مزایای نوبت کاری و شب کاری کنیم .